Het Heemkundig Genootschap van het Meetjesland werd gesticht op initiatief van Elisabeth Dhanens, in 1946-1947 secretaresse van het Verbond voor Heemkunde, Edmond Tieleman en apotheker Prudent Ryckaert. Tieleman, zowel als Ryckaert, waren bijzonder geïnteresseerd in heemkunde en lokale geschiedenis.
Op 3 november 1946 vergaderden zes personen in café De Tramstatie in de Kasteelstraat in Zomergem. Er werd daarbij vooral aandacht besteed aan het “werkgebied” Meetjesland, aan de werving van leden en aan het organiseren van historische lezingen en andere activiteiten.
Voorzitter van het Heemkundig Genootschap werd Edmond Tieleman, die zich wist te omringen door medewerkers uit de hele regio: Arthur Verhoustraete (Aalter), Achiel De Vos (Evergem), Alfons Ryserhove (Knesselare), Andries De Smet (Evergem), Firmin De Clercq (Waarschoot), Etienne Van Acker (Eeklo), Daniël Verstraete (Assebroek), Jozef Vandeveire (Ursel), meester Plaetinck enz.
De eerste openbare vergadering ging door in Eeklo waar voorzitter Tieleman een lezing hield over de naam Meetjesland. Er waren slechts 12 belangstellenden… Doch er werd flink gewerkt: studievergaderingen, lezingen, bezoeken, enz. volgden elkaar op. Enkel de organisatie van het Genootschap liet te wensen over, maar alle problemen raakten opgelost toen Achiel De Vos secretaris werd.
Het Genootschap werd lange tijd door een “triumviraat” geleid:
- voorzitter: dr. Edmond Tieleman
- secretaris: Achiel De Vos
- penningmeester: apotheker Prudent Ryckaert
De pioniers van de lokale geschiedenis van het Meetjesland:
Staand: Luc Stockman (†), Marcel Haers (†), Maurice Ryckaert (†), Dries De Schepper
Zittend: Alfons Ryserhove (†) en echtgenote, Oskar Lippens (†) en Jozef Vandeveire (†)
Eind 1948 wordt een omzendbrief verspreid (zie hieronder) met daarin een ambitieus programma, als het ware de keure of programmaverklaring van de jonge kring: vergaderingen en uitstappen, uitgave van een jaarboek, inventariseren van boeken, artikels, archivalia en iconografische documenten, tentoonstellingen, gewestelijk museum, bescherming van dorps- en landschapsschoon.
De eerste algemene vergadering van de kring – met leden en bestuur – vond plaats in Den Groenen Boomgaard in Eeklo. Voor 45 aanwezigen werd het doel en de werking van het Genootschap toegelicht en werd een eerste jaarboek in het vooruitzicht gesteld.
In 1949 verscheen Appeltjes van het Meetjesland nummer 1. Niet alleen werd het jaarboek geroemd om zijn originele naam, maar meer nog om zijn degelijke inhoud. In 2009 verscheen jaarboek nummer 60! De “Appeltjes van het Meetjesland” raakten niet alleen in het Meetjesland, maar ook ver daarbuiten bekend en werden in historische kringen zeer gewaardeerd. Wie over een volledige collectie beschikt, mag zich heel gelukkig prijzen en kan er dagen in grasduinen.
Op historisch vlak was het Genootschap toonaangevend in het Meetjesland en dit door:
- het niet te tellen aantal historische lezingen over het Meetjesland
- het jaarlijkse bezoek aan een Meetjeslands dorp of parochie met (meestal) begeleidende brochure: een unicum voor heel Vlaanderen
- fotoreportages over het verleden van Meetjeslandse dorpen onder de titel: Oud…
- de publicatie vanaf 1977 van een Kroniek, de meestgelezen rubriek in het jaarboek
- de voorstelling van het jaarboek tijdens een algemene vergadering vanaf februari 1982
Tot 1967 werd het Genootschap in leven gehouden door een minibestuur dat slechts vier leden telde. Voorzitter Achiel De Vos breidde het uit tot een volwaardig bestuur met tien leden. Niet alleen werden de activiteiten gediversifieerd, ook lag het Genootschap aan de basis van een reeks merkwaardige publicaties en activiteiten:
- “Historische Verkenningen in het Meetjesland” bij de viering van de 65 jaar van Daniël Verstraete (1982)
- Organisatie van een colloquium over de Neogotiek te Eeklo in samenwerking met het Oost-Vlaams Verbond van de Kringen voor Heemkunde (1983)
- “Uit de kronieken van Lembeke” als eerbetoon aan pastoor Jozef De Wilde van Lembeke (1985)
- “Liber Amicorum Achiel De Vos” in samenwerking met het Oostvlaams Verbond van de Kringen voor Geschiedenis en het gemeentebestuur van Evergem (1989)
- “Geschiedenis van Eeklo” (1990) naar een ontwerp en stramien van wijlen Achiel De Vos uit 1982
- “Geschiedenis van Waarschoot“(1990), een uitgave van het handschrift van Achiel De Vos verzorgd door zijn dochter Lieve
- “Geschiedenis van Evergem” die op 17 december 1994 te Evergem werd voorgesteld
- “Geschiedenis van Bellem” in 1994 met de medewerking van drie bestuursleden
- “Geschiedenis van Sleidinge” in 2006 onder impuls van voorzitter Hugo Notteboom
Het bestuur in 1987:
Georges Van Vooren (†), Roger Moelaert, Hugo Notteboom, Luc Stockman (†), Achiel De Vos (†), Erik De Smet (†), Filip Bastiaen, Oskar Lippens (†), Wilfried Steeghers en Walter Notteboom
Na het overlijden van Achiel De Vos werd het bestuur aangevuld met jonge bestuursleden zodat medio 1994 de groep veertien leden telde.
Professor Taeldeman stelt in februari 1989 de toponymie van Adegem voor in het Adegemse gemeentehuis
In februari 1990 werd de Stichting Achiel De Vos boven de doopvont gehouden die voor de publicatie zorgt van de 18000 Meetjeslandse toponiemen tot 1600 die Achiel De Vos en Luc Stockman hadden verzameld. Na prof. Johan Taeldeman werd prof. Magda Devos voorzitter van die Stichting en zij staat in voor de wetenschappelijke begeleiding van deze uitgave. Tot nu toe verscheen de toponymie van Adegem (1989), Maldegem en Sint-Laureins (1990), Aalter (1991), Bellem (1992), Lovendegem (1993), Eeklo (1994), Lovendegem (1993), Hansbeke (1995), Zomergem (1997), Merendree (1999), Vinderhoute (2001), Oostwinkel en Ronsele (2006), Landegem (2009), Ursel (2008) en Lembeke (2010)
Belangrijk voor het Genootschap was de naamswijziging die naar aanleiding van de publicatie van het 60ste jaarboek werd doorgevoerd: in de plaats van “heemkundig Genootschap” wordt het voortaan “Historisch Genootschap van het Meetjesland“, een naam die beter overeenstemt met de realiteit. Maar de “Appeltjes” blijven…
Het bestuur in 2000:
Boven: Peter Laroy, Walter Notteboom, Marc De Vleesschauwer, Erik De Smet, Roger Buyck (†)
Zittend: Dirk De Reuck, Filip Bastiaen, Hugo Notteboom, Oskar Lippens (†)
Het Genootschap is nu levenskrachtiger dan ooit. Nieuwe initiatieven worden ontplooid. Denk maar aan de themabezoeken: de Lievetocht, in de voetsporen van Ledeganck enz. en aan de historische voordrachten die aan hun negende jaargang toe zijn en waarvoor het Genootschap spontaan kon rekenen op de medewerking van andere Meetjeslandse verenigingen.
Hopelijk kan iedereen nog lang genieten van de smakelijke historische Appeltjes van het Meetjesland…
Op 11 maart 2014 overleed Elisabeth Dhanens,
voorzitster van het Genootschap van 1951 tot 1968.